na illa

[Helena Domínguez] Cada vez que observo o mapa da ría de Arousa de Fontán (1845) non podo evitar viaxar a finais do século XIX e imaxinar o ilustre cartógrafo atravesando a cabalo os case dous quilómetros que separan a Illa de Arousa da veciña praia do Terrón, xa en terras de Vilanova. Non é máis ca unha fantasía, pois non existen evidencias do medio de transporte escollido por Fontán no seu traballo de campo por estas terras. O máis probable é que arribase á ínsula arousá en barco, se é que chegou a desembarcar nela algunha vez. Domingo Fontán, nado en Portas, investiu 17 anos da súa vida, entre 1817 e 1834, en confeccionar o que sería o primeiro mapa de Galicia deseñado con métodos científicos, denominado Carta Geométrica de Galicia ("domingo fontán", 2023). A fazaña non só requiriu botar man dos últimos adiantos tecnolóxicos, senón tambén percorrer Galicia de norte a sur para facer as oportunas mediçóns. Polo tempo que Fontán acudiu á Arousa, aínda se podía atravesa...

[Susi Rial] A "Carta Geométrica de Galicia" é obra do pontevedrés, nado en Portas, Domingo Fontán. Neste mapa investiu 17 anos da súa vida e é o primeiro que se fai con rigorosidade científica e matemática. De feito, o mapa de Domingo Fontán supón un enorme salto cualitativo con respecto ós outros mapas aquí mostrados. No século XIX (este mapa foi impreso en 1845), os avances técnicos foron espectaculares, o cal permitiu que por primeira vez se coñecese o aspecto real da Arousa. Como se pode ver, a forma da Illa é practicamente igual á que hoxe coñecemos, e incluso aparecen nomeados algúns dos saíntes máis importantes, como Punta Cabalo e Punta Barbafeita, así como unha barra de area, posteriormente desaparecida a causa da construción da ponte.

Foto enviada por Francisco Cores, coa intención de determinar o interese arqueolóxico do conxunto [Redacción] Ao fío dos comentarios xurdidos recentemente sobre os tesouros arqueolóxicos da Arousa, Francisco Cores envíanos as imaxes dun conxunto de cons, situados entre a Area da Secada e o Faro, que el considera que poden corresponder a unha ara prehistórica. Cores explícanos os seus argumentos coa intención de que se abra o debate e de que os expertos poidan opinar sobre a orixe das curiosas formas que adquiriron as pedras. En todo caso, confésase fascinado polo lugar.

Os Bufos [Susi Rial] A realización do novo sendeiro peonil permitiranos gozar de fermosos recunchos da Illa, ata agora agochados, dende Punta Cabalo ata as Rubas. Pero hai meses, cando comezaron as obras do novo sendeiro, foron moitos veciños os que puxeron de manifesto a súa preocupación debido a que o cemiterio prehistórico dos Bufos , situado nas inmediacións de Punta Cabalo, puidera sufrir algún dano. Se ben non hai motivos, cando menos en principio, polos que sospeitar que os restos non van ser debidamente protexidos, si que este feito pon de relevo, novamente, o abandono ó que están sometidos os restos arqueolóxicos máis antigos e importantes da Illa de Arousa. O cemiterio dos Bufos é de orixe prehistórica, aínda que o alfabeto fenicio presente na cerámica atopada no xacemento, ó igual que moedas da época imperial romana, indican que seguiu tendo uso en épocas moi posteriores. A necrópole constata a existencia dun antigo poboado cunha forte vinculación ó mar. Hoxe en día, na zo...

[Susi Rial] O último dos mapas que conforman esta serie é o mapa do cartógrafo e xeógrafo francés Nicolás De Fer, “Le Royaume de Galice”. De Fer (1646-1720) é continuador do traballo do seu pai, Antoine. Este mapa en concreto data do ano 1708.

[María García] Facendo un pouco de memoria dos costumes e da forma de vida dos nosos antergos, podemos darnos conta da evolución da vida social na Illa, sobor de todo, a das mulleres. Recordemos, por exemplo, as relacións entre noivos de antes. A muller nunca tomaba a iniciativa, e de ningunha maneira entraba na casa do mozo; nin ó revés, el tampouco entraba na casa dela. Os encontros adoitaban ser de noite, no camiño, cerca da casa da moza ou mesmo á porta da casa. “Falan á porta” dicíase. Tendo en conta que os puntos de luz na rúa eran débiles e moi escasos, a cousa non pintaba mal. Cando se formalizaba o que podíamos chamar a petición de man, eran os pais do mozo os que ían á casa da moza a pedila. Entón, dicíase: “xa falan dentro”. Aquí xa podían entrar un na casa do outro, isto xa era para casar de inmediato. En moitas ocasións, o mozo marchaba para navegar e deixaba a moza pedida. Así, ela, na súa ausencia, non saía nin ó baile nin ó cine coas amigas, ata que el regresaba cuns...

  Detalle da ría de Arousa [Susi Rial] O mapa do cartógrafo flamenco Gerard Mercator (1512-1594), titulado “Gallaecia Regnum”, foi rematado en 1611. Mercator pasaría á historia da cartografía por ser o inventor da proxección que leva o seu nome, e que consiste na representación da superficie terrestre proxectada sobre un cilindro tanxente ó planeta polo Ecuador.

[Susi Rial] Con este artigo, comezamos unha serie na que veremos as diferentes maneiras nas que se representaba a Illa de Arousa nos primeiros mapas. Naqueles séculos, os mapas confeccionábanse a través das informacións achegadas polos exploradores, porque para determinar a forma topográfica de calquera lugar, non había máis remedio que viaxar até alí. Era un duro traballo para o cartógrafo, que ademais tiña que consultar multitude de fontes para completar toda a información.

Dionísio Pereira, no centro, durante a presentación en Pontevedra [Susi Rial] O pasado venres, 8 de abril, foi presentado o novo libro de Dionisio Pereira, “Loita de clases e represión franquista no mar (1864-1939)", Ed. Xerais, na librería Michelena de Pontevedra. Foron 20 anos de investigación por parte do autor, que recolleu documentación, traballos previos e conversas cunha serie de entrevistados. Cun claro compromiso coa memoria histórica, neste libro podemos atopar como foi durante o mencionado período a loita de clases, o asociacionismo e a loita da muller mariñeira polos seus dereitos, así como unha relación dos aparellos de pesca e de como estes foron evolucionando. A falta de documentación impide que no libro haxa referencias directas á Illa de Arousa. Caso totalmente contrario é o do Grove, do que se expón moita información no libro. De tódolos xeitos, estamos ante un traballo que recolle precedentes do carácter loitador mariñeiro; unha cuestión que facilmente pode ax...

 Tomando o chocolate no Café Moderno, a finais dos sesenta [María García] Se ben é certo que a apertura dun bar na illa non é unha noticia destacable, non deixa de ser entrañable que o novo Café Moderno leve ese nome en honor da cafetería que antes había nese mesmo sitio. O Café Moderno foi un bar de renome no seu tempo. Estaba ubicado no primeiro andar, polo tanto, había que subir unhas escaleiras, o que xa lle daba un toque de distinción. Coas súas mesas de mármore branco e forxa, era lugar escollido por moitos homes para xogar a partida; as mulleres ían cos seus maridos os domingos. A antiga cafetería foi escenario de moitas celebracións, pero para recordar costumes xa desaparecidas, cómpre destacar unha: cando se celebraba a Primeira Comuñón, os rapaces eran convidados pola parroquia a chocolate con churros ao saír da misa; nin que dicir ten que era un momento moi esperado polos cativos. Este festexo celebrábase sempre no Café Moderno.

A comparsa de arousás Persil, de visita no Grove, a finais dos anos 60 [María García] Foi a finais dos anos 60 cando se formou a que cremos que foi a primeira comparsa carnavaleira da Illa formada integramente por mulleres. Un grupo de mozas tomou a idea dun anuncio da televisión no que se ofertaba un deterxente para lavar a roupa, no cal se podía ver  un grupo de majorets resaltando a brancura de “Persil”. As mozas trasladaron o anuncio ás rúas da Illa, de Cambados, do Grove e de todas as vilas veciñas que visitaron, enarborando unha pancarta co lema ”La Isla de Arosa se une al desfile del blanco”. Con letra do señor Juan de Albertina, a comparsa Persil alegrou o Entroido e causou gran expectación, porque o traxe era orixinal, as mozas bonitas e, porque non dicilo, as saias subían do xeonllo, cousa que neses anos non se podía ver a calquera hora.

[Redacción] Nun relato con datos sorprendentes e ata o de agora inéditos, o ex alcalde  socialista do Concello de Vilanova, Sito Vázquez, mestre xubilado da Illa de Arousa, descobre no seu blog como se preparou na comarca o golpe de Estado do 23-F. Tras conectar varios acontecementos que no seu tempo considerou illados, Vázquez mantén a teoría de que se planificou un levantamento civil, a través dunha trama na que estaban implicados os contrabandistas da época, o xeneral Armada e o cura de Cambados. Segundo explica, sendo alcalde puido saber por unha fonte da súa confianza que en decembro de 1980 se produciu unha descarga no Terrón, pero non de tabaco, como viña sendo habitual, senón de fusiles. Ao parecer, o armamento foi trasladado á casa parroquial de Cambados. Dáse a coincidencia de que o párroco cultivaba amizade co xeneral Armada,  asiduo visitante de Fefiñáns, onde, ademais, o militar tiña parentes. Así, de acordo coa tese de Vázquez, uns meses antes de se produci...

 A motora que transportaba viaxeiros entre a Arousa e Vilanova [María García] Cando se fala do pasado da Illa de Arousa, nalgún momento ten que saír o tema da motora, pois era o medio de transporte que nos comunicaba co mundo exterior. A motora, ademais das viaxes regulares, facía viaxes especiais, incluso a altas horas da madrugada, para trasladar a un enfermo, a unha muller que ía dar a luz ou ás orquestras que viñan amenizar os bailes. De seguro que todos temos algunha anécdota relacionada coa motora.

Un bolo de pan de ovos feito na casa [María García] O recordo que teño das festas do Patrón de antes está envolto nun inequívoco cheiro a pan de ovos, doce típico destas datas na illa. O pan facíase na casa, cada un amasaba o seu, pero logo, o que non tiña forno -forno de leña-, ía cocer á casa dalgún veciño que o tiña. Así, era normal que se xuntaran varias familias para cocer o pan de ovos no forno a noite de Reis. Eran tres días de festa, os tres ben importantes. Existía o costume de invitar a comer ás amizades de fóra que tiña cada un. O día de San Xulián, mentres as mulleres cociñaban para os da casa e mais os invitados, os homes ataviados coas súas mellores galas, saían a tomar os viños e formaban cantareas nas tabernas. Chegaban tarde para comer, pero chegaban e comíase en familia; mesmo nalgunhas casas tamén había cantarea despois de comer. E pola noite, todos ó baile para honrar ó Patrón.

O  río da Abilleira [María García] Os maiores de 40 anos acordaranse de que non sempre se lavou a roupa na lavadora. Antes de que este bendito aparello entrara nas nosas casas, eran as mulleres as que ían ó río a lavar a roupa; non é que foran a un río a lavar, é que así se lles chamaba ós puntos onde había lavadoiros con pozo. Nos lavadoiros xuntábanse a diario moitas mulleres, así que había que madrugar para coller sitio. As que chegaban máis tarde tiñan que esperar a que algunha madrugadora acabara de lavar. Era o lugar de rexouba por excelencia; as mulleres non ían ás cafeterías, non ían andar, pero no río tamén se fasía “vida social”.

  Luís Guillán (no centro, co xeonllo erguido), nunha fotografía familiar [Susi Rial] O pasado 12 de outubro, morría á idade de 95 anos Luís Guillán Cores, na súa casa e rodeado de toda a súa familia. Con el desaparece unha testemuña dunha parte importante da historia da Illa de Arousa, en concreto, aquela que atinxe á primeira das grandes reivindicacións arousás: "luz, ponte e concello".

Foto: Toñito Gil O mar batendo no desaparecido 'malecón' do Campo A antiga fonte do Charco A "illa dos Carcamáns" é unha nova páxina do facebook   que está a difundir fotos antigas da Illa de Arousa. O espazo constitúe un valioso banco de imaxes, no que se poden atopar fotografías como as que mostramos aquí: unha fermosa estampa dun temporal con toda chea no Campo (canta xente se debeu anegar ao pasar por aquí!) e a primitiva fonte do Charco, que aínda hoxe continúa sen repoñer , e da que algúns mesmo negan a súa existencia.

A chegada da motora cos membros da OJE A Arousa celebraba por entón a primeira festa do mexillón Concentración en Testos Coincidindo coa celebración do Ano Santo de 1982, a Organización Juvenil Española (OJE), unha especie de "boy scouts" vinculados ao movemento franquista, desembarcou na Arousa para celebrar o seu encontro anual en terras insulares. A visita quedou inmortalizada nunha serie de imaxes , que agora poden consultar na rede.

Os puntos clave da arqueoloxía insular Existe unha tendencia a considerar que a Illa de Arousa non conta cun patrimonio arqueolóxico destacable. Mais esta afirmación semella froito do descoñecemento máis ca da realidade. Se nas vilas veciñas se atoparon conxuntos megalíticos, e mesmo está documentada a existencia de enterramentos funerarios da Idade de Bronce no illote Areoso, o sorprendente sería que na Arousa non houbese ningunha pegada dos antigos poboadores. Neste mapa localizamos seis lugares clave para achegarse á esquecida arqueoloxía da illa: -O cemiterio dos Bufos , un xacemento estudado, mais totalmente abandonado. -O conxunto das praias de Riasón e dos Tarais , quizais un dos restos máis interesantes, de magnitude aínda por descubrir. -A ara de Niño do Corvo: unha pedra cunha misteriosa cavidade, que podería remitir a antigos ritos pagáns. Xulguen as imaxes do post correspondente. -O conxunto das praias do Naso e da Cova : ao igual que en Riasón, no norte da illa o ...

Restos do que podería ser un antigo peirao Da area emerxen varias construcións rectangulares Detalle da cista máis completa Unha segunda cista E outra máis, aínda soterrada   [Helena Domínguez] O conxunto arqueolóxico dos Tarais-Riasón foi dado a coñecer aproximadamente hai cinco anos. A forte erosión do mar na zona deixou ao descuberto varias construcións de pedra, que chamaron á atención de Benigno Chaves, hoxe patrón maior da Arousa. Segundo publica Rías Baixas , Chaves alertou a uns arqueólogos, que fixeron unha primeira datación dos restos, situándoos entre a Idade de Bronce e a chegada dos romanos. Quen visite hoxe a zona, entre a praia de Riasón e dos Tarais, poderá ver dúas cistas que emerxen da area, e unha terceira semienterrada. Ademais, moi preto deste lugar, existen restos de muros, así como unha especie de rampa de pedras, que puido funcionar a xeito de peirao. É unha magoa que non existan estudos rigorosos sobre este interesante xacemento, totalmente des...