na illa

  A posición hexemónica da que gozou o galego na Arousa está en claro retroceso, como amosa o Informe de usos lingüísticos elaborado polo Equipo de Dinamización Linguística do IES Illa de Arousa. O estudo presenta unha análise da realidade sociolingüística dos adolescentes arousáns, baseada nos resultados de 190 enquisas realizadas no instituto en novembro de 2020.   Aquí van algúns datos: O galego é a lingua materna do 60% do alumnado.  O alumnado relaciónase coas amizades maioritariamente en castelán.  O galego obtén os peores resultados no eido das redes sociais, que acaparan o tempo de lecer dos adolescentes. O 61% só usa o castelán ou máis o castelán.  Un 12% do alumnado declara que ten dificultades para expresarse en galego. Se hai vinte anos nas aulas da Illa de Arousa había algúns nenos e nenas que podían presentar dificultades para falar o castelán con fluidez pola falta de práctica, esta tendencia inverteuse na actualidade, de xeito que nos ato...

[Redacción. 07/07/09 ] Este espazo, aberto á participación de todos os interesados, pretende recompilar e inventariar os alcumes de tradición familiar que se usan na Arousa. Quedan descartados, polo tanto, os sobrenomes particulares de persoas, moi abundantes na Arousa, por certo, que non se transmiten en herdanza. De ser posible, indicarase a orixe do alcume. Poden deixar as súas propostas a través dos comentarios.

[Redacción] O exalcalde Sito Vázquez vén de iniciar dende o seu blog unha campaña para que o Concello da Illa de Arousa mude o seu nome por 'Concello de Arousa'. Vázquez preparou un modelo de carta de solicitude que os usuarios poden descargar e enviar por correo ao alcalde. Historicamente, tanto os habitantes insulares como os seus veciños se referiron á illa co nome de “Arousa”, unha tendencia que comezou a mudar a partir da constitución dun municipio propio baixo o nome de “Concello da Illa de Arousa”, de xeito que se está impoñendo o nome de “illa” para referirse ao lugar. Vázquez xa ten escrito en varias ocasións sobre a preocupación que lle causa o feito de que a illa estea a perder o seu nome . Máis información sobre a nomenclatura da Arousa: A illa nos mapas antigos: I , II , III (Susi Rial) Concello da Arousa (Sito Vázquez)  O nome da Arousa (Ilha de Orjais) Arousa: a illa dá o nome á ría (Xoán Dopico, revista Dorna )

[Redacción] O vindeiro 25 de maio cúmprense dous anos desde que iniciamos o proxecto “ Fraseoloxía carcamana ”, co obxectivo de compilar e explicar as expresións típicas da Arousa. A idea xurdiu logo da posta en marcha doutro proxecto anterior, o “ Dicionario de ausencias ”, no que se lle pedía aos lectores que escribiran aquelas palabras que usan habitualmente pero que non veñen recollidas nos dicionarios de galego. No longo fío de comentarios que xenerou o Dicionario, comezaron a aparecer propostas de expresións, polo que foi necesario crear un novo espazo para darlles cabida. Ao longo de todo este tempo, levamos recollidas unhas sesenta frases. Cal é a súa favorita? Saben dalgunha outra que non teñamos inventariada?

[Redacción] Como vén sendo habitual, a asociación cultural Dorna preparou unha serie de actividades para celebrar o Día das Letras Galegas. O colectivo inaugura o 17 de maio a tempada de navegación, polo que xuntará parte da súa flota de dornas no Chufre, a partir das 11 da mañá, se o vento Norte non o impide. Ademais, como todos os anos, a librería Castelao instalará un posto de libros, no que ofrecerá descontos do 10%. A xornada estará amenizada polos grupos de música e baile tradicional de Dorna.

[Redacción] O pobo da Illa de Arousa é maioritariamente falante de galego. A falta de datos estatísticos, a experiencia empírica permite comprobar facilmente esta afirmación, pois a meirande parte dos veciños utilizan esta lingua para comunicarse. Aínda que nas relacións cos nenos se dan situacións diglósicas, o galego semella que aínda permanece como lingua dominante. Na enquisa que publicamos a semana pasada, a maioría dos participantes (54%) aseguraron que seguen a utilizar o galego para falar cos meniños. Un 32% votou a opción de castelán, e só un 13% marcou a opción de “galego mais castelán”. De ser certa esta tendencia, o galego ostenta unha fráxil maioría como lingua inicial entre a infancia arousá, pero, unha vez máis, a experiencia  parece apuntar cara un retroceso neste eido, en consonancia coa situación xeral da lingua no resto de Galicia. Segundo os últimos datos do Instituto Galego de Estatística (IGE) para a provincia de Pontevedra, a porcentaxe de persoas que apren...

A I Festa da Ameixa Roxa, no Chufre, coas bandeiras en homenaxe á selección de fútbol Coincidiu esta fin de semana a primeira festa da ameixa “roja” coa victoria da “roja” no Mundial de Fútbol de Sudáfrica. Dirán vostedes que ten que ver unha cousa coa outra, pero os amigos das cábalas de seguro que non pasan por alto tanta casualidade. Habendo no mar incontables especies de viandas comestibles, foi precisamente a ameixa “roja” a escollida para facer de engado dos turistas, unha vez máis. Non existe en Galicia ningunha outra exaltación gastronómica especializada na venerupis rhomboides , e inventámola nós. Fíxense vostedes, ademais, no acertado da tradución: á hora corrixir o castelanismo co que se denomina na Arousa a ameixa, optouse pola forma “roxa”, desbotando outras posibilidades como “vermella” ou “encarnada”, máis axeitadas para traducir o termo castelán “roja”. “Roxa” tiña que ser, e con razón. A venerupis rhomboides chámase tamén “ameixa rubia”, e polo tanto, tamén poder ser...

A Consulta-O Cortixo [Susi Rial] Adoita pasar na Illa que os donos non lles elixen os nomes ás cousas, senón que son os nomes os que os escollen. Ou, mellor dito, a xente. Aí está o caso do Cortixo. Quixo a casualidade que o seu local fose durante moitos anos a consulta do médico. E de aí, o bocadillo de pinchos sempre se foi buscar á Consulta e nunca máis ó Cortixo. Ou o caso do Saratoga. É un dos bares máis antigos da Illa e o seu polbo é moi apreciado entre os nosos visitantes. Pero os seus incondicionais sempre che proporán ir tomar unha chiquita ó Bar Suso. Mención especial merecen os bares atendidos por mulleres. Neses casos, os alcumes preferidos son os nomes de dúos musicais femininos, ó estilo de "As Ghrecas" ou "Asúcar Moreno". Por que ocorre isto? Quen sabe! Quizais é debido á nosa memoria colectiva, que nós mesmos asumimos como a maior das sabedorías. Por iso, cando a unha persoa de certa idade lle digas, "vou ata o Moucho", pode que che mire...

 Un mariñeiro dándolle  patente á dorna no Portiño [Información corrixida] Na fala mariñeira, chámaselle "patente" ao recubrimento que se aplica na obra viva das embarcacións, é dicir, na parte que se mergulla no mar, para evitar que se adhiran ao casco parásitos e estercos. Dar patente é un traballo que forma parte do mantemento habitual dun barco, sexa de madeira, poliéster ou ferro, e convén facelo unha vez ao ano.

¿Cal é o Con das Camas, o que está en seco ou o de máis atrás? Hai un ano iniciábamos o Proxecto Talasonimia para tratar de inventariar e recuperar os nomes dos cons, das praias, dos caladoiros e de todos os accidentes marítimos da Illa de Arousa. Logo viría o Dicionario de Ausencias , para recuperar as palabras patrimoniais. O espazo recibiu tal cantidade de propostas, que derivou na creación de outro diferente, dedicado á Fraseoloxía carcamana , é dicir, a todas aquelas expresións coloquiais que, se un non mantén relación coa Arousa, non entende. Finalmente, a proposta dos lectores, creouse o espazo de Alcumes , para recoller os apodos de tradición familiar. Con motivo do aniversario, animámosvos a darlle un novo impulso ao Proxecto Talasonimia, que conta na actualidade con 77 entradas e 32 comentarios. A última incorporación foi o “Con das camas”. Xa dirán os expertos cal deles é, dos dous que aparecen na foto.

[Redacción. 25/05/09 ] "Fraseoloxía carcamana" naceu co obxectivo de compilar e explicar as expresións típicas carcamanas, unha morea de frases de uso coloquial, difíciles de entender para as persoas alleas á Arousa. - Andar ao chuchuchú : participar en pequenas reunións regulares ou improvisadas onde se propagan e difunden  rumores ou pequenas conspiracións. Exemplo de uso:  "non te fíes de fulaniña que anda moito ao chuchuchú". -Aparta laxe que te fendo!: expresión para indicarlle a alguén que ten moita fachenda ou que esaxera as súas capacidades. Obviamente, unha laxe non é tan fácil de fender. -A xogar a Testos: expresión usada para dicirlle a alguén que deixe de molestar e marche. Fai referencia ao lugar ao que tradicionalmente ían os rapaces a xogar ao fútbol.

O contacontos Anxo Moure paseou os nenos na súa estrafalaria bicicleta dos libros Pepe Carreiro debuxoulle a cada rapaz a súa personaxe favorita d'Os Bolechas O grupo de danza de Dorna ofreceu un espectáculo no auditorio Aquí teñen unha mostra dos actos de celebración do Día das Letras Galegas na Arousa. A xornada caracterizouse polo mal tempo e a escasa participación cidadá. Menos mal que estaba o debuxante Pepe Carreiro, o d'Os Bolechas, e atraeu ás familias con nenos.

Cartel collido de Dorna -A chuvia e o vento sur tamén queren celebrar o Día das Letras, e se insisten en participar, os actos serán con toda probabilidade no auditorio. -O autor d' Os bolechas van de viaxe: O con illa de Arousa , Pepe Carreiro, asinará exemplares do seu libro, do que chegaron novas remesas ás librarías, despois de que o título se esgotara. Carreiro xa estivo no "ghrupo " e aínda lle falta visitar as garderías. Son moitos os pais-nenos que queren un conto que mostra ás personaxes infantís máis populares do momento percorrendo a "ruta dos cons" da Arousa. -A libraría Castelao ofrecerá, ao igual ca o ano pasado , un desconto do 10% na compra de libros, no posto que montará con ocasión do Día da Letras. - Dorna participará na festa coa presencia das tres dornas grandes Peza de Rabo, Irmadiña e Nova Marina no peirao de pau.

Tres cunchas de lamparón, e máis de berberechos e de relós Como pode ser que o dicionario de galego non recolla a acepción de lámparón como becho do mar que vive adherido aos cons?. Moitas palabras que usan a cotío as xentes da Arousa non aparecen recollidas na norma oficial do galego, pero iso non significa que debamos renunciar a elas. En ocasións, o termo remite a unha palabra primitiva en latín, ou aparece recoñecido pola lingua portuguesa, pero noutras, descoñecemos por completo a súa orixe. Para facer unha compilación de todas esas palabras, e tratar de dilucidar o significado e a ortografía correcta, iniciamos un novo proxecto aberto denominado Dicionario de Ausencias . Ao igual que o Proxecto Talasonimia da Arousa , trátase dun espazo de intercambio de coñecemento e colaboración dirixido a todas aquelas persoas amantes da fala arousá, ou nun senso máis amplo, das palabras discriminadas polas institucións da lingua.

Ata onde chega a memoria popular, o peirao do Cantiño sempre foi coñecido como o “Chufre”. E as xentes da illa cando falan do porto pronuncian “Chufre”, con che. Así e todo, na normativa oficial da lingua foi adoptada a denominación “Xufre”, con xe, e así aparece nos carteis indicadores e na documentación institucional da illa. É común nalgunhas linguas o cambio fonético do “x” polo “ch”, por exemplo, como lles ocorre aos castelán falantes que descoñecen a fonética do galego, que ás veces pronuncian “ch” no lugar de “x”: “cha vou”. Así, podería pensarse que a adopción da forma “Xufre” en substitución de “Chufre” responde a unha intención de re-galeguización do nome, entendendo que a xente pronuncia mal. Tendo en conta que a poboación arousá comunícase maioritariamente en galego e non presenta este tipo de confusións na fala, o cambio ortográfico é cuestionable. A denominación singular do topónimo tamén pode ter contribuído ao erro. En todo caso, sería interesante coñecer a súa ori...

Nos 36 quilómetros de costa da illa existen moitos lugares con denominación de seu. Os nomes das praias, dos cons, dos caladoiros, das masas marítimas, dos cabos e das zonas rochosas tamén forman parte do patrimonio de todos os arousáns. Foron eles os que, ao longo da historia, foron transmitindo eses nomes de xeración en xeración, como pequenos tesouros orientativos, pistas que resumen o saber popular sobre o lugar. Temos talasónimos referidos á fauna (aguiuncho, niño do corvo), a antigos usos (a salga), ao producto que se obtén deles (a praia do peixe), ás características da paisaxe (Areoso...). Inspirándonos na recente publicación do libro Talasonimia da Costa Sur de Galicia , do arqueólogo Xosé Lois Vilar Pedreira, desde este blog propoñémonos recuperar e clasificar as denominacións que recibe o mar na Illa de Arousa. Partimos dunha listaxe de 55 talasónimos , coa intención de ir ampliando a relación e a información de cada un dos nomes, coa colaboración libre dos internautas. Cad...

Xa anda circulando polos enderezos electrónicos a nova da aparición do "Jujel", a versión do coñecidísimo buscador, que utiliza a gheada como bandeira e axusta os resultados das búsquedas ás páxinas galegas. Na súa presentación defínese como un experimento que non quere ofender nin burlar, senón facer un servizo e chamar á atención dunha forma simpática sobre o fenómeno da gheada. Este trazo dialectal é dominante na illa, igual que o seseo, o cheismo e outras peculiaridades lingüísticas da fala das Rías Baixas, ás que se lles suman as propias insulares, sobre todo, no léxico. O uso do "j", aínda non sendo autorizado pola normativa, está presente nas comunicacións diarias informais da xente nova, nos SMS, nos correos electrónicos, nas letriñas de Carnaval... Os lingüistas van botar as mans á cabeza ;-)

Brinquedia celebra o 9 de novembro o “Día do Peón”, para tratar de recuperar un xogo que se asocia ao patrimonio oral e ao ludismo universal. Como en cada vila que presuma de tradición, na illa os trompos teñen unha linguaxe e unhas normas de seu. O xogador carcamán distínguese polo costume de cortar o cu do trompo, largar de punta e xogar en grupo ao “ risco ”, trazando un círculo no chan . O vencedor moral sempre é o que máis “ chochas ” fai, é dicir, o que consegue impactar o seu trompo contra o do compañeiro, deixándolle a marca na madeira. Aos trompos máis grandeiros e gordos chámanlles “ vacas ”, logo están as " cebolas ", de menor tamaño que os anteriores, e os pequeneiros son as “ piorniñas ”. A corda de enrollar é o “ liñón ”, e a forza de xiro do trompo é a “ escorrendela ”. Por exemplo, se largas o trompo e non baila, pódese dicir “non me colleu escorrendela”. É certo que este xogo de rapaces xa non goza do tirón que tradicionalmente tivo nesta época do ano, pero n...

Xa vai sendo hora de que o Céltiga , o equipo de fútbol da Arousa (en terceira rexional) galeguice o seu himno e, de paso, adapte a letra ós tempos que corren. Pode que a iniciativa choque nun principio cos afeccionados acostumados a cantar “Loooos coloores, rooojo y blanco...” pero todo é cuestión de facer unha boa adaptación para que encaixe ben coa melodía de sempre. A tradución literal da letra ao galego non serviría, así que desde este blog convidamos a facer propostas. Por certo, a data de fundación do Céltiga non está moi clara. A foto máis antiga do equipo, en posesión do club, data de 1925. E a revista galeguista do mesmo nome, Céltiga, creouse en Bos Aires no 1924. Non é unha hipótese arriscada considerar que os dous nomes están relacionados... Himno do Céltiga La bella isla de Arosa tiene un club de gran valía con su furia deportiva orgullo de nuestra ría siempre juegan sus muchachos con gallardía y valor club Céltiga de la isla entre su clase el me...