Case 5.000

Segundo os datos do Instituto Galego de Estatística, correspondentes ao ano 2007, a Illa conta con 4.889 habitantes empadroados, a cifra máis alta dos últimos cinco anos. A poboación achégase á cobizada liña dos 5.000, que permitiría, unha vez superada, que o Concello ascendera de categoría administrativa, o que implicaría máis ingresos do Estado. Con todo, a evolución do padrón de habitantes na última década, non fai pensar que o crecemento estea garantido. O pico de poboación máis alto rexistrouse no 2001, con 4.953 habitantes, e a partir de aquí, comezou un lento descenso, con anos de pequenas recuperacións. Do 2006 ao 2007, a Illa gañou uns 40 persoas, pero tamén perdeu outras 40 no tramo anterior, do 2005 ao 2006.

A orixe das conserveiras, vista desde Cataluña

O programa Thalassa da canle autonómica catalana TV3, dedicado a asuntos relacionados co mar, emitiu hai uns días un interesante documental sobre a orixe das conserveiras en Galicia e a súa relación cos industriais cataláns. A gravación pode verse en liña (facendo clic na opción de "qualitat baixa") e conta coas intervencións, entre outras persoas, de Xoan Dopico, na Illa de Arousa, Manuel Goday, en Vilagarcía, e Albert Goday, en Barcelona, estes dous últimos descendentes da familia Goday. Gran parte das imaxes do documental están tomadas na Arousa.

Cen por cen illa

“Arosa, una isla cien por cien” é un artigo publicado en 1935 na revista Eco de Galicia (La Habana), no que o xornalista galego Laureano Santiso Girón conta as impresións que lle produciu a illa e as súas xentes. O relato semella o dun explorador que entra en contacto cos indíxenas desde unha suposta superioridade, pero tamén denuncia a falta de investimento público e defende, xa daquela, a creación dun concello propio. “Afán de excesiva insularidade”, “patética mansedume” e “cidadáns sumisos ata a saciedade” son algúns dos trazos cos que describe o carácter dos arousáns. O artigo orixinal na versión en papel pode consultarse na Biblioteca Xeral da Universidade de Santiago.

Sor Aurora

O 29 de outubro fanse cinco anos da morte de Sor Aurora, unha relixiosa que formou parte da primeira comunidade de monxas que se estableceu na illa, en 1971. Nunha vila carente dos máis elementais servizos sociais, Sor Aurora alternou as súas obrigas pastorais coa posta en marcha de proxectos de atención á poboación, desde actividades de formación para as rapazas -clases de mecanografía-, á creación dunha gardería infantil ou unha silandeira rede de apoio ás familias máis desfavorecidas. Se algo caracterizou a súa vida foi a discreción, e así morreu tamén, como un paxariño. Probablemente nunca imaxinou nin soñou homenaxes, pero velaí a está por desexo popular no atrio da igrexa, tal e como a concebiu o escultor César Lombera, o mesmo que fixo as famosas “Marías” da Alameda de Santiago.

A fábrica de Goday

Fotomontaxe a partir das imaxes do artigo de Celtiberia

A conserveira de Goday, considerada a primeira fábrica moderna de Galicia, ten sido obxecto de estudo de varios investigadores. En Celtiberia hai pendurado un completo e documentado artigo sobre a historia desta factoría, no que se ofrecen todo tipo de detalles sobre o modo de produción, a maquinaria ou o persoal. Cita como fonte principal a obra inédita Notas para o Museo da Conserva, A Illa de Arousa, de Juan Fernández Casal, quen traballou durante oito anos para a familia Goday.

A ver que nos depara o anunciado "centro de interpretación das conservas".

O dereito a saber

Baixo o título “O dereito a saber, a liberdade de investigar”, van ter lugar no Grove unhas xornadas nas que se abordará como tema principal as dificultades e trabas –legais, sociolóxicas- que atopan os estudosos e difusores da represión franquista. Ademais de charlas, haberá proxeccións de documentais, entre eles, o filme “A derradeira lección do mestre”, que trata da represión que desde o 36 se exerceu en Galicia contra o corpo de mestres, a través do dilema que asalta a Fermín Bouza Brey, por entón xuíz de instrución na Estrada, obrigado a perseguir calquera "delito" do que tivera coñecemento.

O programa completo está neste blog.

O libro máis agardado

Á fin podemos ver editado o libro sobre a historia da Illa que prepararon o historiador Vila Fariña, gran coñecedor dos aconteceres do pasado da comarca do Salnés, e Xoan Dopico. Esta completa obra de investigación, que partiu dos traballos xa realizados polo finado Manolo Lojo, levaba anos agardando a súa publicación, e constitúe o único compendio sobre a historia da vila arousá existente na actualidade. O Concello vai distribuír un libro por cada casa. Benvido sexa.

De profesión, "sus labores"

Baixo a declaración profesional de “sus labores”, socialmente ben vista, moitas mulleres da Arousa ocultaban nos padróns municipais o seu traballo nas conserveiras. Con este novidoso enfoque, Daniel Vázquez Saavedra analiza o impacto que tivo a industria conserveira na organización do traballo na Illa de Arousa, incluíndo as “amas de casa” dentro da poboación activa. A investigación, titulada O impacto da industrialización na Illa de Arousa, 1889-1935, contén moitos datos de interese para todos os interesados no estudio da historia da Illa, desde censos de poboación e de fábricas, ata rexistros sobre as loitas agraristas e sindicalistas.

Antiga fábrica de conservas na Arousa

Pregóns dunha caracola... e A Ghrañola

[Helena Domínguez] Pregones de una caracola y narraciones de un grumete é probablemente a única novela que existe inspirada abertamente nas xentes e no xeito de vida da Arousa; unha Arousa case irrecoñecible hoxe en día. Escribiuna Juan Otero Dios "Nitucho", estando en Huelva en 1966, e constitúe unha xoíña por todo o que nos conta daqueles anos.

Polas páxinas do libro desfilan personaxes e reais, desde o fareiro mallorquín que asistía a tódolos enterros, ata os "foleiros" que viñan da Pobra do Caramiñal traer fariña, ou o propio tío do autor, Manuel "Mighalla", un xubilado a quen os fillos lle tiñan que agochar a vela da dorna para que non saíse ó mar e puxese a súa vida en perigo.

Un dos capítulos está dedicado a María "A Ghrañola", unha extravagante e entrañable muller, cuxo recordo permanece vivo na memoria popular colectiva.  Nos seus delirios, A Ghrañola soñaba con casar cun príncipe inglés. E cando a escuadra inglesa asomaba pola ría  rumbo a Vilagarcía,  corría a poñer as súas mellores galas e a encherse de colares e aneis. Aínda hoxe se lle pode escoitar a algunha vella dicir "pareces María A Ghrañola" cando alguén vai moi recargado no vestir.

O autor do libro, "Nitucho", era fillo de Luis Otero Maestú , coñecido pola xente como "Juanito de Luisa" (aínda que non tivera que ver co seu verdadeiro nome; estas cousas pasan na Arousa). Nado na illa e finado en Huelva, Juanito de Luísa rexentou durante anos unha taberna no Nicho, onde ademais de exercer de taberneiro, cultivou a arte da escritura. Letrista da comparsa O Cano e poeta, pódese dicir que exerceu de cronista oficial da Arousa. Estes versos que reproducimos aquí, incluídos en Pregones de una caracola y narraciones de un grumete, dedicoullos a María a Ghrañola:

Soñando en ser reina ou princesa un día,
chegou a ser vella "María Grañola",
pois naceu a probe con esa manía,
porque quixo Dios que nacera tola

Con ser unha humilde moza costureira,
imperal quimera na cabeza arrola,
e sobrevivindo á familia enteira
chegou a toparse no mundo moi sola.

E, sendo xa vella, cuase outogenaria,
aquela flor, murchada pola desventura
topou en Cambados –vila hospitalaria-
a mansión soñada na súa loucura.

Dinde logo Reina María non é
pero mesmamente com'unha Princesa,
habita o Palacio de Santo Tomé,
que donou pr'asilo, cristiana marquesa.

As letriñas do Cano, historia popular

Comparsa o Cano
 

[Helena Domínguez] A comparsa máis antiga da Arousa,  polo menos, ata onde nos chega a memoria, é "O Cano",  formada exclusivamente por homes. Saiu por primeira vez no Entroido de 1947 e gozou dunha gran aceptación durante décadas, non só na illa. Un dos principais factores do seu éxito foron as súas letriñas,  que facían referencia ás preocupacións sociais, costumes e modas dos arousáns, nun tempo no que ningún medio de comunicación falaba da Arousa.

As primeiras lámpadas que iluminaron a illa

O alemán Ervin Willisch foi pioneiro na instalación dunha central eléctrica

 [Juan Dios Chaves] Arredor dos anos 30, vivía en Santa Uxía de Ribeira unha familia alemá, os Willisch, de profesión mecánicos, que traballaban nos barcos de pesca en Ribeira e temporalmente na Illa de Arousa. Vendo a necesidade que a Illa tiña de luz eléctrica decidiron montar un grupo electróxeno no sitio no que logo se construíu a fábrica de conservas "Bouzada y Gil", no Cantiño.

A Arousa, segundo Teixeira

Este mapa da ría de Arousa de 1634 é obra de Pedro Teixeira, un cartógrafo portugués que realizou un atlas de España por encargo do rei Felipe IV. Na illa aparece representado un edificio que Texeira identifica no atlas como "unha granxa e recreación dos monxes de San Benito", encargados desde o século X de explotar as salinas. Teixeira realizou unha vintena de mapas da costa galega.