Os cacharros dos polbos

Un cacharro roto e tirado nunha praia da Arousa

Entre os polbeiros de toda a vida, que herdaron dos máis vellos os coñecementos secretos sobre as covas e os recunchos marítimos nos que se agochan os polbos, non está ben visto o uso de cacharros na pesca. Estes artefactos, previamente afundidos cun peso de cemento ou pedra, funcionan como casas trampa para o polbos, moi amigos de introducirse en refuxios coma este, que lle dean abrigo. Logo, non hai máis que botar o cambelo cun cangrexo amarrado para facer que o cefalópodo saia da casa e pique. Seguindo a máxima de que 'onde houbo un polbo, hai outro', o nivel de capturas está garantido. O sistema é especialmente eficaz, mais non é considerado unha arte nobre polo seu potencial esquilmador.

No Grande Azul

O patrón do barco Nuevo Ino, posando ante a exposición

Outra das fotografías da mostra "No Grande Azul"

Ata o 14 de marzo pódese visitar no Museo do Mar de Vigo a exposición "No Grande azul", do fotógrafo José Romay, gañador da Bolsa de Creación Fotográfica O Mar, convocada polo propio museo. A mostra documental, en branco e negro, recolle as experiencias de mariñeiros galegos dedicados a diversas artes: arrastreiros, percebeiros, bateeiros... Para facela, Romay tivo que coñecer de primeira man diferentes mares, entre eles, o Gran Sol ou a Costa da Morte. Tamén retratou o traballo cotián dos mexilloeiros da Illa de Arousa, para o que contou coa colaboración do patrón do Nuevo Ino, Juan Domínguez García, e do seu irmán Victorio, que aparece na exposición camiñando sobre a batea.

A furia do vento

Un guindastre retirando un dos barcos que vararon na praia

O temporal afectou a todo tipo de embarcacións

Contemplando os desperfectos, no Lagartiño

O temporal de "vento do alto" (Norte) da madrugada do 14 de xaneiro causou desperfectos en terra e mar. O vento chegou a acadar rachas de 170 km, segundo aseguraban os mariñeiros, citando o "medidor" do barco de Chiquita. Cinco barcos bateeiros con amarre na zona do Lagartiño (Júpiter, Carallada, Roxo, Androcles e Machado) vararon na praia, logo de que romperan as barbas que os suxeitaban aos mortos. Por toda a Arousa afundiron lanchas e romperon numerosas embarcacións de madeira, como dornas e gamelas. A furia do temporal tamén puido con algunhas bateas, que quedaron á deriva e vararon no Terrón. En terra, o incidente máis aparatoso foi o desprendemento do tellado do instituto.

A babosa e a vermella resisten a crise

A lonxa da Arousa en plena actividade

As ameixas babosa e vermella son as que mellor están aguantando a crise, fronte ao estancamento da ameixa san, cuxo prezo non rexistrou a subida esperada para esta época do ano. Os mariscadores da Arousa están vendendo na lonxa o quilo de babosa a 18 euros, cando o resto do ano vai a dez euros, aproximadamente. Tamén a vermella, habitualmente a 5 euros o quilo, dobrou o seu prezo e está a comercializarse por dez. Pola contra, a ameixa san, a especie máis cara e a máis valorada no mercado, está a sufrir as consecuencias do forzoso abaratamento do menú de Nadal, que tira do molusco máis asequible. Así, a san mantense a 40 euros o quilo, cando o habitual é que nas vésperas das festas acade os 100 euros.

Enxeños carcamáns

Certamente, transportar o balde de ameixas pendurado do guiador da bici non resulta cómodo, e ademais, pode ser perigoso para a estabilidade do vehículo. A propietaria da bici, unha sequeira, instalou no "gardabarros" traseiro un enxeño metálico á medida do balde.

A pasante

As pintadas brancas nas columnas indican a localización da pasante

Navegar baixo a ponte dun lado a outro require certos coñecementos marítimos, debido á escasa profundidade do mar nesa zona do Bao e o conseguinte risco de encallamento. De todos os puntos polos que pode atravesar un barco, existe un idóneo, que os mariñeiros coñecen como “a pasante”. Marcada con dous sinais brancos en cadansúa columna, a pasante coincide co punto de maior elevación da ponte e reúne o calado suficiente para que poidan navegar lanchas e pequenas embarcacións independentemente dos diferentes niveis da marea. Así e todo, os barcos de gran envergadura, como os bateeiros, deben agardar a media marea para pasar e ademais de ter coidado en non tocar coa quilla no fondo, deben prestar atención á altura da ponte, para evitar bater coas grúas contra a plataforma viaria. Nas mareas vivas de decembro, o lombo do Bao queda en seco e a navegación na baixamar é imposible para calquera embarcación, mesmo na pasante.

Caracolas versus caramuxos

Unha caracola (abaixo) e un caramuxo cocidos

Os caramuxos son moi apreciados no mercado, as caracolas non

Aínda que son semellantes, caracolas e caramuxos non admiten confusión, nin no aspecto externo nin no sabor. Os caramuxos teñen a cuncha negra e, unha vez fervidos, teñen un gusto doce e fino. A caracola ten un sabor máis salgado e mesmo cun lixeiro toque picante, así que o seu valor comercial é escaso. De caracolas están os cons cheos, pero os caramuxos escasean, así que quen dá con eles, garda o segredo do lugar coma quen ten un tesouro.

A condena de vixiar as praias

Cartel á entrada de Carreirón que advirte da prohibición de mariscar

Mulleres vixiando en Camaxe, a pasada semana

Cada ano, no verán, refórzase o sistema de vixilancia das praias para evitar o marisqueo furtivo. A confraría conta cun equipo de control, subvencionado parcialmente pola Xunta, que patrulla a liña de costa en motos e vehículos todo terreo. Con todo, o persoal é insuficiente para cubrir os numerosos areais da illa, tendo en conta a gran afluencia de turistas na época estival. Así, as mulleres que pertencen ao cabildo vense obrigadas a organizarse pola súa conta para protexer os seus recursos marisqueiros.
Todas as sequeiras arousás, sen excepción, túrnanse para vixiar a diario os bancos marisqueiros máis prezados, en longas xornadas non remuneradas. Por riba, ao carecer de autoridade oficial, de cando en vez teñen que enfrontarse verbalmente ás persoas que, aínda sendo sorprendidas apañando ameixas, non aceptan a prohibición de mariscar que rexe sobre as praias da Arousa.
A vixilancia das praias é unha condena que as mulleres aceptan con resignación e na que subxace unha compoñente machista. Estarían dispostos os rasteiros a botar o verán facendo gardas voluntarias?
Por outra banda, é preciso matizar que tamén existen dispositivos de control no mar, que se manteñen todo o ano as 24 horas do día. Neste caso, trátase dun traballo remunerado e o perfil do furtivo é un mariscador local.

Cantiga á patrona dos mariñeiros

Montaxe a partir do "libro das festas"

É habitual que durante a celebración do Carme se cante en repetidas ocasións, na misa e durante a procesión, o coñecido tema "Salve, reina de los mares". Pero desde o ano 2006, hai unha nova cantiga no repertorio, en galego, e de orixe carcamana. Aquí a teñen.

De cando o pobo defendeu a xestión colectiva do marisqueo

Cartel no Faro para disuadir os mariscadores furtivos

No verán de 1931, uns veciños da Arousa solicitaron unha concesión administrativa para crear viveiros de marisco na zona de Riazón. A noticia correu de boca en boca: “queren mercar as praias, queren mercar as praias!”. O técnico que chegou á illa para analizar a calidade das augas mariñas foi recibido co repenicar das campás da igrexa e tivo que marchar sen facer o seu traballo, despois de calmar ao pobo que se opuña a tal concesión. Foi a mobilización popular a que impediu que os areais arousáns evolucionasen dun modelo de xestión colectiva do marisqueo a outro baseado en parques de cultivo particulares, coma o caso de Carril. No Entroido do ano seguinte, as comparsas fixeron escarnio da idea dos viveiros:


Homes sabios que queredes*
praias grandes po marisco
Ide a Muros e collede
a que?
a praia de San Francisco

A onde irán os lareiras
que será de todos nós
pois meteranse dentistas
e que?
Irán rastear a mós

Haberá un marqués no Bao
un bizconde da Sapeira
e un conde de Riazón
que máis?
E un duque dos Tarais

Hai miña rula arousana , garrida do corpo xentil
nunca me olvides miña queridiña que morro por ti
Darche quixera rapaza da i’alma todo o meu querer
entre as delicias das túas caricias sequiño morrer (retrouso)

(*Letriña de Entroido recollida oralmente e datada a comezos dos anos 30)

As centolas tamén sofren

Asomando as patas, cando a auga comeza a ferver

O marisco cócese vivo. A ninguén lle gusta morrer queimado

Non estamos afeitos a poñernos no lugar das centolas, pero elas tamén sofren. Cando aínda viva, a centola nota que a auga comeza a queimarlle, revólvese dentro da tarteira, e pode chegar a levantar o testo no seu inútil intento de fuxida. Se non souberan tan ben...

Comezamos o Proxecto talasonimia da Arousa

Nos 36 quilómetros de costa da illa existen moitos lugares con denominación de seu. Os nomes das praias, dos cons, dos caladoiros, das masas marítimas, dos cabos e das zonas rochosas tamén forman parte do patrimonio de todos os arousáns. Foron eles os que, ao longo da historia, foron transmitindo eses nomes de xeración en xeración, como pequenos tesouros orientativos, pistas que resumen o saber popular sobre o lugar. Temos talasónimos referidos á fauna (aguiuncho, niño do corvo), a antigos usos (a salga), ao producto que se obtén deles (a praia do peixe), ás características da paisaxe (Areoso...).

Inspirándonos na recente publicación do libro Talasonimia da Costa Sur de Galicia, do arqueólogo Xosé Lois Vilar Pedreira, desde este blog propoñémonos recuperar e clasificar as denominacións que recibe o mar na Illa de Arousa. Partimos dunha listaxe de 55 talasónimos, coa intención de ir ampliando a relación e a información de cada un dos nomes, coa colaboración libre dos internautas.

Cada un dos topónimos tentará incluír os seguintes campos de información: nome do topónimo, etimoloxía da palabra, significado, localización, fotografías e outras curiosidades. Alguén se apunta?

Lixo submarino

Un grupo de buzos limpou voluntariamente os fondos de Punta Cabalo

Algúns dos obxectos que sacaron do fondo do mar

(Imaxes collidas do Club de Mergullo Neptuno)

O club de mergullo Neptuno do Salnés, con sede en Cambados, organizou o pasado mes de agosto unha limpeza do fondo mariño de Punta Cabalo, no norte da illa, co obxectivo de preservar o ecosistema submarino e concienciar sobre a necesidade de manter o mar limpo de residuos. A maioría do lixo extraído correspondía a utensilios usados polos mariñeiros, como son nasas, trasmallos, cordas de batea, baldes e neumáticos. No verán anterior, o grupo de buzos realizou a mesma actividade nos fondos do Areoso, de onde sacaron ata unha televisión.

A evolución do Comaira

Estado actual do Comaira

Detalle da restauración da "obra morta"

Continuamos a seguirlle a pista ao galeón Comaira, que está sendo restaurado por un grupo de mozos arousáns.

Inaugurado o Museo das Conservas

Numerosos veciños acudiron á inauguración o pasado 16 de xaneiro


Alción era unha das tres marcas que comercializaba Goday

A conselleira de Pesca, Carme Gallego, examina unha lata de conservas

O centro de Interpretación das Conservas, o primeiro museo da illa, xa está aberto ao público. A antiga fábrica de Goday, recoñecida como a pioneira das conserveiras galegas, servirá para a realización de actividades de divulgación sobre o mar e a pesca, e de testemuño do pasado industrial da illa.

No 1912, había instaladas no territorio insular tres factorías de conserva, catro de escabeche e outras tantas de salazón, que empregaban, directa ou indirectamente, a boa parte da poboación, que se contaba en 1.365 persoas. A gran crise da sardiña dos 40 iniciou o declive da industria conserveira, agudizado logo pola imposibilidade das factorías de adaptarse ás novas esixencias da Administración. A última fábrica en pechar foi a de Salvador Otero, no ano 2002.

Na lonxa

A lonxa da illa rexistrou un gran movemento o martes 30

As principais capturas corresponden a ameixa san e babosa

Colas á entrada da lonxa, ás dúas da tarde

A crise económica tamén deixou sentir os seus efectos nas economías mariñeiras. A campaña de marisqueo do Nadal, a máis importante do ano, estivo marcada pola caída dos prezos. Mentres que no 2007 a ameixa alcanzaba a súa máxima cotización xa na primeira semana de decembro, neste final de ano houbo que esperar ás vésperas de Noiteboa e Noitevella para lograr as mellores vendas. Aínda así, a ameixa san vendeuse a un máximo de 70 euros o quilo, fronte aos 100 euros que chegaron a acadarse no 2007. Noutras especies, a situación non foi mellor. A centola, por exemplo non chegou aos 40 euros, cando noutras campañas se tiña vendido a 55 € o quilo.

Unha xornada de marisqueo

Mulleres á seca na Canteira, o pasado día 30 de decembro

Algunhas sequeiras usan unha especie de "horquilla" para extraer a ameixa

Coa legoña, o apeiro tradicional de marisqueo a pé

Duascentas embarcacións participaron na última xornada de marisqueo do 2008

Rañeiros no Bao

Rañeiros e sequeiras coincidiron o pasado 30 de decembro na zona do Bao, na última xornada de marisqueo do 2008. As mulleres a pé, na Canteira, e os homes a flote, a ambos os dous lados da ponte, traballaron durante a mañá con chuvia e frío para apañar a taxa de ameixa, nunha campaña marcada pola caída de prezos.

A memoria do mar

Mulleres no Naval, coa ameixa á cabeza

Imaxes collidas do álbum A memoria do Mar

Un equipo do Museo do Mar de Galicia percorreu hai uns meses 25 portos galegos, entre eles o da Illa, na procura de fotografías mariñeiras. Tralo traballo de recollida e dixitalización das imaxes, xa se pode consultar na rede o resultado, agrupado baixo o título xenérico “A Memoria do mar”. Verán que hai case unha vintena de imaxes cotiás da Arousa.

Polbo á illa

Unha das receitas con máis sona da tradición culinaria carcamana é o polbo “á illa”, que consiste en acompañar o cefalópodo con patacas cocidas na auga onde previamente se cociñou o polbo. Esta técnica proporciónalles ás patacas unha cor rosada e un sabor característico. A caldeirada complétase cun rustrido de cebola e pemento doce.

As augas da illa foron noutros tempos moi abondosas en polbos, non é de estrañar que os seus habitantes desenvolvesen un xeito propio de cociñalo.

A Lavanqueira e o Comaira, case listos

Á Lavanqueria xa só lle faltan os detalles (imaxe collida do blog de Fasquía).

O estaleiro de Manuel Mougán, na praia de Riasón, xa rematou a construción da Lavanqueira, unha dorna de tope encargada pola asociación Fasquía, no marco do proxecto de recuperación de embarcacións Desafío a tope. No blog de Fasquía podedes ver unha completa reportaxe fotográfica dos traballos de carpintería, desde os inicios ata o final, acompañada de explicacións técnicas.

Mentres, a poucos quilómetros de distancia, avanza a bo ritmo a restauración do galeón Comaira, no estaleiro de Evaristo de Castrelo. Un grupo de mozos da illa está arranxando este antigo barco de batea, coa intención de dotalo de vela, tal e como lucía orixinariamente.