Pregóns dunha caracola... e A Ghrañola

[Helena Domínguez] Pregones de una caracola y narraciones de un grumete é probablemente a única novela que existe inspirada abertamente nas xentes e no xeito de vida da Arousa; unha Arousa case irrecoñecible hoxe en día. Escribiuna Juan Otero Dios "Nitucho", estando en Huelva en 1966, e constitúe unha xoíña por todo o que nos conta daqueles anos.

Polas páxinas do libro desfilan personaxes e reais, desde o fareiro mallorquín que asistía a tódolos enterros, ata os "foleiros" que viñan da Pobra do Caramiñal traer fariña, ou o propio tío do autor, Manuel "Mighalla", un xubilado a quen os fillos lle tiñan que agochar a vela da dorna para que non saíse ó mar e puxese a súa vida en perigo.

Un dos capítulos está dedicado a María "A Ghrañola", unha extravagante e entrañable muller, cuxo recordo permanece vivo na memoria popular colectiva.  Nos seus delirios, A Ghrañola soñaba con casar cun príncipe inglés. E cando a escuadra inglesa asomaba pola ría  rumbo a Vilagarcía,  corría a poñer as súas mellores galas e a encherse de colares e aneis. Aínda hoxe se lle pode escoitar a algunha vella dicir "pareces María A Ghrañola" cando alguén vai moi recargado no vestir.

O autor do libro, "Nitucho", era fillo de Luis Otero Maestú , coñecido pola xente como "Juanito de Luisa" (aínda que non tivera que ver co seu verdadeiro nome; estas cousas pasan na Arousa). Nado na illa e finado en Huelva, Juanito de Luísa rexentou durante anos unha taberna no Nicho, onde ademais de exercer de taberneiro, cultivou a arte da escritura. Letrista da comparsa O Cano e poeta, pódese dicir que exerceu de cronista oficial da Arousa. Estes versos que reproducimos aquí, incluídos en Pregones de una caracola y narraciones de un grumete, dedicoullos a María a Ghrañola:

Soñando en ser reina ou princesa un día,
chegou a ser vella "María Grañola",
pois naceu a probe con esa manía,
porque quixo Dios que nacera tola

Con ser unha humilde moza costureira,
imperal quimera na cabeza arrola,
e sobrevivindo á familia enteira
chegou a toparse no mundo moi sola.

E, sendo xa vella, cuase outogenaria,
aquela flor, murchada pola desventura
topou en Cambados –vila hospitalaria-
a mansión soñada na súa loucura.

Dinde logo Reina María non é
pero mesmamente com'unha Princesa,
habita o Palacio de Santo Tomé,
que donou pr'asilo, cristiana marquesa.

As letriñas do Cano, historia popular

Comparsa o Cano
 

[Helena Domínguez] A comparsa máis antiga da Arousa,  polo menos, ata onde nos chega a memoria, é "O Cano",  formada exclusivamente por homes. Saiu por primeira vez no Entroido de 1947 e gozou dunha gran aceptación durante décadas, non só na illa. Un dos principais factores do seu éxito foron as súas letriñas,  que facían referencia ás preocupacións sociais, costumes e modas dos arousáns, nun tempo no que ningún medio de comunicación falaba da Arousa.

A revolución das sequeiras

Camaxe despois dunha xornada de seca

 

[Helena Domínguez] A investigadora norteamericana Sarah Keene Meltzoff realizou un traballo de campo na Arousa entre 1985-1986 e 1989-1991 para estudar como as mariscadoras se organizaban e constituían un cabildo. O cabildo é a entidade encargada de organizar as vedas do marisqueo (determina cando e onde se pode ir á seca), a vixilancia das praias (normalmente nos veráns porque son moitos os turistas que caen na tentación de espurruñar na area e levar o que non é seu) e os traballos de limpeza (se os areais se enchen de esterco, as ameixas afogan e morren). Ata daquela só había un cabildo para os homes. Que careceran de poder “político” non significa que as mulleres estivesen á marxe das actividades marisqueiras; de feito, ir á seca é un traballo tradicionalmente de mulleres. Tal e como explica a investigadora no seu interesante estudio, o éxito da organización do cabildo das mulleres foi propiciado por dous factores: elas controlaban os medios de produción, xa que para ir á seca só se require un balde e unha legoña, en vez de custosos aparellos; e segundo, as mulleres manexaban desde sempre os cartos das súas propias actividades produtivas, e case sempre tamén os do resto da familia (máis dun home ten vendido “en segredo” os relojitos na lonxa para non ter que dar parte na casa).